This entry was posted on Tháng hai 20, 2022, in lịch sử phương Đông và tagged indonesia. Bookmark the permalink.Bình luận về bài viết này

Tháng 5/1998, trào lưu sinh viên vốn tự vạc từ các ký túc xá đh đã gửi biến phức hợp và đổi mới một làn sóng tuần hành và bạo động yêu mong Tổng thống Suharto cần từ chức. Mặc dù nhiên, trong không khí chủ yếu trị bí bách và cuộc sống sinh hoạt thiếu thốn đủ đường của fan dân, phong trào này đã đi kèm với các vụ việc bạo lực của các người nghèo, vô nghề nghiệp. Nạn nhân chính của các vụ việc đấm đá bạo lực này là xã hội Hoa Kiều thiểu số sinh sống tại Indonesia.

Bạn đang xem: Indonesia thảm sát người hoa

Đây là 1 trong vết đen bự trong lịch sử Indonesia về sự vô nhân đạo, mặc dù nhiên, phản ứng của những nước sau thời điểm làn sóng bạo lực diễn ra cũng biểu thị phần nào xu hướng của nước kia về mặt ngoại giao quốc tế.

Bạo lực nhắm vào tín đồ Hoa Kiều những năm 1998

Theo những thống kê của tờ thủ đô new york Times, mặc dù người Hoa Kiều sống Indonesia chỉ chiếm chưa đến 4% trong tổng thể 200 triệu dân, nhưng họ lại rất có thể nắm giữ đến 70% số tài sản tư nhân của nước nhà này, vày họ gồm truyền thống lâu lăm trong việc làm yêu mến mại. Tuy nhiên, chỉ có một số trong những ít người Hoa Kiều sở hữu các tập đoàn lớn, còn lại phần lớn đều là những người dân dân bình thường, cho dù đời sống có xuất sắc hơn nhiều người Indonesia, nhưng lại cũng chỉ là các chủ cửa ngõ hàng mua sắm nhỏ lẻ.

Người Hoa Kiều thiểu số sinh sống Indonesia vốn chịu các sự rành mạch đối xử với độ mạnh thấp trước đây, giờ lại phải đối mặt với cách biểu hiện thù hằn trẻ khỏe từ sau cuộc lớn hoảng tài chính năm 1997. Trong một nội dung bài viết vào mon 2/1998 (trước khi những vụ việc đấm đá bạo lực tháng 5 diễn ra), thủ đô new york Times nhận định rằng nhiều tín đồ Indonesia tin rằng lý do chính của việc ngân sách tăng cao là do các chủ tiệm người Hoa tăng giá để làm giàu chứ không phải do rủi ro khủng hoảng kinh tế. Tờ báo này cũng tin báo một shop bách hóa của tín đồ gốc Hoa ở miền trung bộ đảo Java bị fan dân phóng hỏa khi quyết định tăng giá các mặt hàng.

Ngày 4/5, cuộc biểu dương lực lượng bội nghịch đối việc tăng giá xăng thêm 70% và tăng cấp 3 lần giá năng lượng điện của sv tại tp Medan vẫn bị đàn áp bởi công an dẫn đến sự tham gia của một lượng rất cao người dân thường. Những người dân biểu tình sau khoản thời gian giành được thắng lợi trước công an đã mau lẹ leo thang bạo lực. Các cửa hàng bách hóa bị hàng vạn người xông vào chiếm bóc. Không ít cửa hàng bé dại và xe cộ bị đốt cháy. Đám đông này chỉ dừng lại 3 ngày kế tiếp khi cảnh sát và quân đội phòng bạo động bắt đầu bắn đạn cao su.

Bạo lực bắt đầu xuất hiện nay ở thành phố hà nội Jakarta vào ngày 12/5 ngay sau khoản thời gian cảnh sát bọn áp sv trường Đại học tập Trisakti dẫn đến 4 sv bị chết. Các shop bách hóa, vốn là biểu tượng của sự giàu có và dư thừa hàng hóa thì nay bị chiếm đến hết sạch trơn bởi những người dân biểu tình. Ngày 14/5, khi các vụ bạo lực phần nào đã bị xong do sự can thiệp trường đoản cú quân đội, truyền thông media phương Tây không xong xuôi đưa hình ảnh cửa mặt hàng bách hóa Yogya Plaza và Mahatari đang bốc cháy, khói đen cả bầu trời Jakarta. Đài bbc đã gồm một lời bình khôn cùng mỉa mai rằng: ngày 14/5 sẽ đi vào lịch sử khi nhưng mà Jakarta bị cướp bóc bởi chính những người dân của nó.

Các cửa hàng nhỏ tuổi cũng bị tấn công, cướp bóc và bị đốt trong mệt mỏi bạo lực, nhất là tại thành phố người Hoa sinh sống Glodok, phía tây bắc Jakarta. Theo mong tính của cơ quan ban ngành sau đó, các vụ cháy đã khiến cho ít duy nhất 1.000 tín đồ thiệt mạng vày mắc kẹt trong những tòa đơn vị bị cháy. Phóng viên báo chí của bbc đã khắc ghi hình ảnh xác của 6 người trong một mái ấm gia đình đã cùng cả nhà chết cháy vào một tòa nhà, “do quá run sợ không dám bỏ trốn trước đám đông hung hãn”.

Các vụ việc giống như nhưng ở quy mô nhỏ tuổi hơn cũng diễn ra chính giữa thành phố Surakarta. Đám đông đã áp dụng xà beng để phá cửa nhiều tòa nhà cùng ném bom cháy vào mặt trong.

Hãm hiếp, một trong những phần kinh hoàng của bạo lực

Không chỉ cướp bóc và đốt phá, các hành động bạo lực nhắm vào thanh nữ và trẻ em gái của đám đông mới chính là điều làm cả nhân loại phải ghê hãi.

Theo nghiên cứu và phân tích của gs Đại học Monash (Úc), Mc
Cormick, có tầm khoảng 85 cho tới 400 trường hợp thiếu phụ gốc Hoa bị cưỡng hiếp hoặc hãm hiếp bè bạn ở Jakarta chỉ trong 3 ngày 13 mang đến 15/5.

Nhiều nhân triệu chứng đã đề cập lại những vụ việc ai oán khi cơ mà đám đông láo loạn xông vào nhà dân thường fan gốc Hoa, hãm hiếp đàn bà và thịt họ bởi gậy sắt tuyệt dao, ngay lập tức trước mắt phần nhiều người bầy ông trong gia đình, thường xuyên là ông chồng hay bố của những nạn nhân.

Theo report của Ủy ban phát triển tổ quốc vào ngày 10/7, gồm 468 trường hợp đàn bà gốc Hoa bị hãm hiếp. Nạn nhân trẻ nhất trong số vụ vấn đề này new 9 tuổi với nạn nhân cao tuổi duy nhất 55 tuổi. Có khoảng 20 ngôi trường hợp thanh nữ sau khi bị hãm hiếp và đánh đập đã biết thành ném vào trong đám lửa cháy cho tới chết. Một report khác của giáo sư Dadan trực thuộc viện phân tích Trisakti cho thấy thêm chỉ riêng ở Jakarta tất cả 168 thiếu nữ đã chết vì bị cưỡng dâm tập thể.

Nhiều phân tích nhận định rằng người cội Hoa đã bị cố tính mang ra làm vật tế thần bởi các nhà thiết yếu trị (bao gồm cả Suharto và những tướng lĩnh quân đội kín chống lại ông này) để triển khai nguôi cơn giận của đám đông và đạt được mục đích chính trị của mình. Một trong những nhân bệnh cho hay, có bạn trả tiền thưởng cho rất nhiều kẻ hãm hiếp thiếu phụ gốc Hoa.

Báo cáo của bộ Ngoại giao Hoa Kỳ trong tháng 2/1999 cho biết:

“Nhóm điều tra phát hiện thấy có những yếu tố minh chứng rằng lực lượng sệt nhiệm Indonesia (Kopassus) có tương quan đến những vụ bạo loạn, trong số ấy có cả việc dẫn đầu và gây ra các vụ bạo loạn. <…> Hội đồng nhân quyền liên hợp Quốc đã chứng thực được ít nhất 66 trường hợp nạn nhân đã đứng ra tố cáo, hầu như họ rất nhiều là bạn Indonesia cội Hoa”.

Các tổ chức triển khai “Trung trung khu Bảo trợ thiếu phụ bị tấn công tình dục” cùng “Trung trọng tâm Liên lạc và thông tin Phụ nữ” của Indonesia cho biết, bên dưới áp lực của những băng nhóm tội phạm với sự phức hợp trong việc khởi tố những vụ án tiến công tình dục, các thanh nữ bị cưỡng bức vốn đã trở nên trầm cảm nặng trĩu nề không đủ can đảm để trailer thông tin về sự việc việc gớm hoàng đó. Trong lúc đó, các tổ chức nhân quyền thế giới ước lượng rằng có tối thiểu hơn 1.000 phụ nữ đã biết thành hãm hiếp hoặc hiếp dâm tập thể.

Phản ứng của các nước trước đấm đá bạo lực tháng 5/1998

Ngay sau khoản thời gian tin tức về bạo lực tại Indonesia được công bố bởi các hãng tin và tổ chức quốc tế, xã hội người nơi bắt đầu Hoa ở những nước đã biểu thị thái độ bàng hoàng và giận dữ, yêu thương cầu cơ quan ban ngành Indonesia nhanh lẹ dập tắt làn sóng đấm đá bạo lực và search cách đảm bảo người dân thường cội Hoa hiện giờ đang bị nhắm đến.

Chính bao phủ Mỹ cũng nhanh lẹ đưa ra các quy định cho phép một số fan gốc Hoa được đệ 1-1 tỵ nàn và mang lại Mỹ. Tờ thành phố new york Times tiếp tục đưa 4 bài báo sau những vụ bạo lực, thuật lại yếu tố hoàn cảnh của những người Indonesia nơi bắt đầu Hoa. Đến ngày 10/6, tờ này cũng đăng một báo cáo dài 10.000 từ nhằm thuật lại số phận của những người cội Hoa vào làn sóng bạo lực. Các tờ báo khác như Wall Street Journal, Washington Post và Los Angeles Times cùng với nhiều đài truyền hình cũng để dành nhiều trang báo với thời lượng sóng nhằm tường thuật lại hầu như gì ra mắt vào mon 5/1998.

Các hãng truyền thông của Anh như bbc và ITN cũng dành nhiều thời lượng phạt sóng để cung cấp thông tin về hầu như gì diễn ra tại Indonesia, đặc biệt là ở Jakarta. Phóng viên BBC những lần cù được và phản hồi về những vụ bạo loạn với bạo lực ra mắt liên tiếp.

Trong lúc đó, xã hội người gốc Hoa tại những nước bắt đầu tổ chức tuần hành để phản đối đấm đá bạo lực nhắm vào người gốc Hoa tại Indonesia, yêu cầu chính phủ nước nhà nước bản thân lên tiếng rõ ràng hơn bắt buộc cơ quan ban ngành Indonesia phải có những biện pháp cầm thể.

Chỉ trong ngày 7 cùng 8/8, có khoảng gần 20.000 người gốc Hoa nghỉ ngơi Mỹ sẽ bao vây các lãnh sự cửa hàng của Indonesia sống Mỹ. Bốn cộng đồng người gốc Hoa làm việc London đã xuất bản các report ở Anh và châu Âu, yêu thương cầu cơ quan chính phủ Anh tất cả các hành động để thúc giục Indonesia tăng cường bảo đảm quyền lợi gia tài và tính mạng con người của tín đồ gốc Hoa sinh sống Indonesia.

Ngày 25/7, Phó thủ tướng mạo Malaysia đang có bài phát biểu biểu hiện mối quan liêu ngại nghiêm trọng về tình trạng bạo lực ở Indonesia. Không hề ít tổ chức ở Malaysia cũng đệ những đơn thỉnh nguyện mang đến Đại sứ quán Indonesia tại Malaysia, yêu cầu đảm bảo an toàn những người đang bị nhắm tới trong làn sóng bạo lực.

Các vận động ký tên, chuyển yêu mong đến đại sứ quán Indonesia cũng ra mắt ở Thái Lan, Phillipines, Peru cùng Đài Loan.

Phản ứng của cơ quan ban ngành Trung Quốc

Trong khi cộng đồng quốc tế sử dụng những từ ngữ vô cùng nghiêm nhặt để chỉ trích làn sóng bạo lực là “tàn bạo”, “phi nhân tính” thì cho tới ngày 3/8, tờ dân chúng Nhật báo cũng chỉ chuyển một tin cho thấy thêm đã tất cả “cướp đoạt gia sản và gian dâm phụ nữ”, như thể đang bảo đảm cho hầu như kẻ khiến tội ác.

Ngày 10/8, một trong những sinh viên của Đại học Bắc Kinh với Đại học Thanh Hoa sẽ viết các bài báo phòng nghị các sự kiện bạo lực ra mắt ở Indonesia. Những sinh viên này đã mau lẹ bị Đoàn tuổi teen Cộng sản china ở viễn cảnh cáo.

Xem thêm: Thành Tích, Lịch Sử Đối Đầu Liverpool Vs Brighton Vs Liverpool, 19H30 Ngày 12/3

Hãng tin IPS cho biết đến tận ngày 17/8 năm 1998, khoảng chừng 200 sinh viên của những trường đại học ở Bắc Kinh bắt đầu được chất nhận được tiến hành diễu hành cho đại sứ quán Indonesia. Mặc dù nhiên, cơ quan ban ngành Bắc Kinh đã không có thể chấp nhận được họ được phép giương biểu ngữ hay hô khẩu hiệu. đội sinh viên đã đệ 1-1 thỉnh nguyện tất cả ký tên của 1.400 người, cũng là IPS chuyển tin. Trong thời gian ngày hôm đó cũng tương tự suốt phần nhiều ngày sau đó, không có một hãng media nào ở china nhắc gì cho cuộc tuần hành này.

Nhiều bên phân tích cho rằng, quan điểm ngoại giao của trung hoa trong vấn đề bạo lực tháng 5 trên Indonesia là cách biểu hiện vụ lợi, thiếu thốn nhân văn. Lo lắng rằng có mặt phản đối Indonesia đang một đợt nữa làm nguội lạnh quan hệ ngoại giao của nhị nước (trước khi Trung Quốc mở cửa vào cuối trong thời điểm 1980, Indonesia gần như không có quan hệ ngoại giao cùng với Trung Quốc). Kế bên ra, lúc mà china vẫn có các tranh chấp không hoàn thành với việt nam và Phillipines, Trung Quốc hy vọng sẽ lôi cuốn được Indonesia ủng hộ bản thân trong sự việc biển Đông. Bởi vì vậy, trung hoa đã chọn việc lặng ngắt và quan lại sát thái độ của Suharto tương tự như của tân chính quyền Indonesia sau khi Suharto từ chức.

Thái độ ngoại giao của Trung Quốc đối với một sự việc làm khiếp hoàng quả đât đã làm cho tất cả những người ta thấy Trung Quốc đang trở thành một nước “vì lợi quên nghĩa” với không hề an toàn và tin cậy về phương diện đạo đức.

Trong những năm quay trở về đây, đặc biệt là năm 2015, thời điểm kỷ niệm 50 năm thảm gần kề Indonesia 1965, chính phủ nước nhà nước này lần trước tiên phá đổ vỡ điều cấm kỵ, đến phép bàn luận và nghiên cứú về sự kiện tàn sát một loạt người Hoa vào thời điểm nói trên.

Biểu tượng bị tiến công đổ vào vụ thảm tiếp giáp Indonesia năm 1965. (W. Sutarto/Foto Antara, via Lontar Foundation)

Theo trang Epaper.worldjournal.com ngày 18/4, chính phủ Indonesia lần thứ nhất tiên có thể chấp nhận được tổ chức một hội thảo, nghiên cứu về vụ thảm gần kề hơn 500.000 người Hoa vào trong thời điểm 1960. Quân nhóm và những người dân còn sống sót đã trực tiếp bàn bạc với nhau về vụ đại thảm tiếp giáp này, với mục tiêu là phân tích hiểu rõ sự bài toán và tìm ra nguyên nhân.


Cuộc họp lần này bởi vì Ủy ban cầm cố vấn Tổng thống Indonesia và Ủy ban Nhân quyền tổ chức, mục tiêu là nhằm khơi lại sự kiện kế hoạch sử quan trọng đặc biệt đang dần dần bị lãng quên. Bộ trưởng Bộ an toàn Pháp Luật thiết yếu trị Indonesia là Luhut Binsar Pandjaitan đọc diễn văn khai mạc, mong muốn chính che có lời giải thích ví dụ về đều gì đang xảy ra, và chuyển ra nguyên nhân của vụ vi phạm nhân quyền cực kỳ nghiêm trọng này.

Từ năm 1965 – 1966, trên Indonesia đã ra mắt một cuộc thanh trừ đối với những nhân sĩ ủng hộ đảng cùng sản. Cuộc thanh trừ này do cơ quan chỉ đạo của chính phủ hậu thuẫn này được liệt vào trong những cuộc thanh trừ bao gồm quy mô khủng và nghiêm trọng nhất gắng kỷ 20. Theo mong tính, số fan chết lên tới mức hơn 500.000 người, trong đó có khá nhiều người không có mối liên hệ nào với đảng cộng sản; trong khi còn tất cả vài trăm ngàn con người nữa bị giam giữ đến tận vài năm sau.

Indonesia có khoảng hơn 20 triệu người Hoa sinh sống, giỏi đại phần nhiều đến trường đoản cú Phúc Kiến, Quảng Đông của Trung Quốc. Bọn họ di dân mang đến Indonesia bắt đầu từ sau thời kỳ Mãn Thanh. Sau lúc tới Indonesia, fan Hoa trước tiên làm phần đông nghề lao cồn cực nhọc, kế tiếp từ từ đưa sang buôn bán, dịch vụ, chế tạo, tài chính,… chỉ với sau vài chục năm nhóm người này đã có vị trí nhất định tại Indonesia.


Năm 1945, Indonesia có được độc lập. Sau đó, từ trong thời điểm 50 cho đến đầu trong thời hạn 1960, Đảng cộng sản trung hoa (ĐCSTQ) đã triển khai viện trợ rất to lớn về tài chính và trang bị quân sự để giúp Đảng cộng sản Indonesia phạt động giải pháp mạng đảo chính.

Vào thời đó, Tổng thống Indonesia là ông Sukarno rất thân thiết với ĐCSTQ, vì chưng ông muốn lợi dụng đảng này để 1-1 với tôn giáo, quân đội, nhằm duy trì sự độc tài của mình. Khi Chu Ân Lai thúc tăng mạnh mẽ việc trở nên tân tiến đảng cộng sản tại các nước Đông nam Á, Sukarno đã tất cả ý đồ thành lập tổ chức khí giới nằm xung quanh quân đội, mang Đảng cùng sản Indonesia làm cho nòng cốt, cộng với sự viện trợ thiết bị và hỗ trợ huấn luyện chiến tranh của ĐCSTQ.

Theo lời nhà biên tập Bernd Schaefer, “Từ năm 1963 trở đi, Sukarno đứng thông thường hàng ngũ với trung quốc và các đồng minh cùng sản châu Á của Trung Quốc, nhằm mục tiêu xây dựng một trào lưu quốc tế của mẫu gọi là những lực lượng new trỗi dậy thuộc thế giới Thứ Ba, bên dưới sự chỉ huy của Jakarta với Bắc Kinh”.

Trong bối cảnh tăng cường và bức tốc lực lượng, Đảng cùng sản Indonesia đã cách tân và phát triển rất hối hả và an toàn, con số đảng viên đã lên đến mức hơn 2 triệu người, trở đảng cùng sản mập thứ 3 trên thế giới. Tuy nhiên, sự bành trướng gia thế của ĐCS Indonesia đang bóp nghẹt nghiêm trọng xã hội truyền thống cuội nguồn của nước này.


Cũng trong tầm thời đó, trong một hội nghị, Thủ tướng trung quốc là Chu Ân Lai cam đoan nói với Liên Xô và các nước cùng sản không giống rằng, “Đông phái nam Á có không ít Hoa kiều đến vậy, cơ quan chỉ đạo của chính phủ ĐCSTQ có tác dụng thông qua đông đảo Hoa kiều này để lập lên nhà nghĩa cộng sản, hoàn toàn có thể khiến Đông phái nam Á thay đổi màu dung nhan trong một đêm”.

Và lời nói này rất cấp tốc được viral trên khắp nuốm giới, tiếp đến vụ thảm sát bài xích xích fan Hoa ban đầu xảy ra ở các nước Đông nam giới Á.

Xã hội thế giới cho rằng, câu hỏi bài xích người Hoa nghỉ ngơi Malaysia, đất nước xinh đẹp thái lan và các quốc gia Đông nam giới Á khác có liên quan đến câu nói này. Riêng sinh sống Indonesia, nó còn liên quan mật thiết với ý đồ vật của Chu Ân Lai trong việc chỉ huy ĐCS Indonesia vạc động đảo chính .

Sự khiếu nại 30/9 ra mắt tại Indonesia


*

Năm 1967, Sukarno bị ép đề nghị từ chức, Suharto lên thay, phụ trách chức vị Tổng thống Indonesia. Suharto trong cuộc thanh trừ bội nghịch cộng, ngoại trừ việc tàn phá các bộ phận của ĐCS Indonesia, thì đông đảo người Hoa bị ngờ vực có liên quan đến đảng cộng sản cũng trở nên hành quyết, số lượng người Hoa bị giết thịt chết lên tới 500.000 người.


Trước thảm kịch tín đồ Hoa không có tội bị giết, lãnh đạo ĐCSTQ lúc đó, vày để kị bị nghi là gồm ý thứ giúp ĐCS Indonesia đảo chính nên đang tỏ thể hiện thái độ “không can thiệp mang đến nội thiết yếu của Indonesia”.

Trong khoảng thời gian Suharto có tác dụng Tổng thống Indonesia, ông vẫn kiên định với đường lối kháng cộng của mình. Trong rộng 30 năm sau, bạn Hoa đã biết thành cấm nói tiếng Hoa, ko được thi công trường học bạn Hoa, ko được sử dụng tên tiếng Hoa, với không được vào biên chế của chủ yếu phủ.

Sau này, việc ám sát người Hoa còn tái diễn nhiều lần ngơi nghỉ Indonesia.

Vụ việc đặc biệt nghiêm trọng ra mắt sau này là cuộc thảm sát vào thời điểm năm 1998, vào 3 ngày từ 13 mang lại 15/5, dân Hoa kiều đã biết thành các tổ chức triển khai ngược đãi, giáp hại. Những công ty do bạn Hoa download bị đập phá, cướp bóc, thiếu nữ người Hoa bị ức hiếp dâm, thiêu sống. Số liệu thống kê mang lại thấy, trong khoảng thời hạn này tại tp. Hà nội Jakarta của Indonesia có tối thiểu 1.200 bạn Hoa bị gần kề hại, 468 đàn bà bị ức hiếp dâm, người nhỏ nhất mới tất cả 9 tuổi.


Cũng có người Hoa chạy cho tới đại sứ tiệm của Trung Quốc tại Indonesia nhằm xin được bảo hộ, nhưng bị khước từ vì tại sao “không can thiệp vào nội bộ của Indonesia”. fan đứng đầu ĐCSTQ lúc bấy giờ là Giang Trạch Dân không các không can thiệp, không những trích cuộc tàn gần cạnh này ngoại giả cấm truyền thông ở Trung Quốc cung cấp tin về nó, cũng giống như ngăn cản những hoạt động kháng nghị từ phát của sinh viên nhằm phản đối thảm cạnh bên .

Trong khi đó, chính phủ Đài Loan đã chặt chẽ đưa ra chống nghị, và mau lẹ phái máy bay đến cứu viện fan bị nạn.

Theo đó, chính phủ Hoa Kỳ nhận định rằng việc thảm sát bạn Hoa là kỳ thị chủng tộc, và nhanh lẹ phê chuẩn chỉnh thỉnh ước được ghen nạn sinh hoạt Hoa Kỳ mang đến Hoa kiều sống trong Indonesia, cùng phái tàu chiến mang lại Indonesia đón nhận một lượng lớn fan Hoa.

*
Trong một phát biểu trước Muhammadiyah, tổ chức triển khai Hồi giáo béo thứ nhì tại Indonesia, Joko Widodo từ chối xin lỗi nàn nhân của thảm sát 1965. (Ảnh: RIFKI/AFP/Getty Images)

Nguyên nhân nâng cao của bài toán thảm sát bài xích xích bạn Hoa bên trên diện rộng chính là do ý vật phát động biện pháp mạng đỏ tại Đông phái mạnh Á của ĐCSTQ. Ngoại trừ Indonesia, ĐCSTQ còn phát đụng cuộc biện pháp mạng sinh hoạt Campuchia, Malaysia, Nepal, … đã và đang gây ra đều cuộc thanh trừ fan Hoa với quy mô khủng ở các nước này.

Theo NTDTV